فتوای تاریخی مبنی بر تحریم توتون و تنباکو به وسیله آیت الله میرزای شیرازی بزرگترین ضربه ای بود که بر پیکر استعمار وارد آمد. پیامی که اتحاد و ایثارگری مردم ایران در حفظ استقلال و هویت اسلامی کشور خود را به جهانیان نشان داد و زمینه ساز جریان های اعتراضی در مخالفت با خیانت حاکمان وقت شد.
ناصر الدین شاه قاجار در 1268خورشیدی برای سومین بار به اروپا سفر کرد. در این سفر مذاکره هایی در ارتباط با امضای قرارداد رژی (تالبوت) درباره تجارت تنباکو میان اعتماد السلطنه و «ماژور جرالد تالبوت» از نزدیکان و مشاوران «لرد سالیسبوری (نخست‌وزیر و وزیرامور خارجه وقت انگلیس) صورت گرفت و امین السلطان این موضوع را با شاه قاجار در میان گذاشت. ناصرالدین شاه که برای تأمین هزینه سفرهای خود به اروپا با مشکلات مالی مواجه بود با اعطای این امتیاز موافقت کرد، بدین ترتیب امتیاز تجارت توتون و تنباکو به مدت 50 سال به تالبوت اعطا شد.
این امتیاز که به امضای ناصرالدین شاه و «سرهنری ولف» وزیر مختار انگلیس در ایران رسید حکایت از اختیارات تام تالبوت در امور دخانیات ایران و بی‌اعتنایی به منافع ملت ایران داشت. همچنین به موجب این امتیاز، کمپانی رژی صاحب حق انحصاری تجارت تنباکوی ایران و حتی نظارت بر زراعت آن شناخته می‌شد.
بنابر همه اصول ذکر شده می توان گفت که بیشتر منافع این قرارداد عاید دولت انگلیس می شد و ایران هیچ سودی دریافت نمی کرد. تنها چیزی که عاید دولت ایران می شد، 15 هزار لیره در سال بود.
**بازتاب قرارداد در ایران و فتوای آیت الله میرزای شیرازی
انعقاد قرارداد رژی و انتشار خبر آن باعث شد تا موجی از مخالفت ها در کشور شروع شود و در چنین شرایطی «آیت الله میرزا حسن شیرازی» به عنوان مرجع بزرگ شیعیان در فتوایی اعلام کرد: «الیوم استعمال تنباکو و توتون باَی نحو کان حکم محاربه با امام زمان علیه السلام است».
تاجران و بیشتر مردم پس از شنیدن این فتوا در قیامی هماهنگ و یکپارچه توتون ها را آتش زدند و حتی در دربار ناصرالدین شاه نیز قلیان ها شکسته شد.
** نقش علمای مذهبی
جنبش تنباکو ماهیتی کاملاً مذهبی داشت آن هم به دلیل رهبری روحانیتی که از بطن مردم برخاسته بود و تلاش داشت تا سلطه استعمار را نفی کند زیرا حضور استعمار را منافی متن صریح قرآن و سبب آسیب به عقل و ایمان مردم می دانستند. به همین دلیل نیز علمای شهرهای مختلف مردم را در اعتراض نسبت به امتیاز تنباکو و سلطه خارجی بسیج کردند که در نهایت نیز به پیروزی رسیدند.
**درس هایی از لغو تنباکو
در این نهضت یک قدرت بزرگ خارجی در آن دوره زمانی یعنی انگلیس به مبارزه طلبیده شد و لغو امتیازنامه تنباکو به حیثیت آنها ضربه مهلکی وارد کرد. بنابراین در شرایط امروزی که ایران با تحریم های یکجانبه آمریکا مواجه است در صورتی می توان پیروز شد که دولتمردان، روحانیان و مردم یکصدا و همدل و در کنار یکدیگر با پیروی از منویات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) قرار بگیرند. تاریخ این مرز و بوم نشان می دهد که هرگاه تمام نیروهای داخلی در کنار هم و یکپارچه عمل کرده اند هیچ قدرت خارجی نتوانسته است بر اراده آنها پیروز شود و خللی وارد کند.
منبع: اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران
